Diplomatiyamız qarşısında duran yeni vəzifələr: tarixi irsdən gələcəyə doğru
İyulun 9-u diplomatik xidmət orqanları əməkdaşlarının peşə bayramıdır. AZƏRTAC bu münasibətlə Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovun qeydlərini təqdim edir.
Minilliklərlə ölçülən dövlətçilik ənənələrinə malik Azərbaycanın zəngin diplomatiya tarixi var. Qafqaz Albaniyasının hökmdarı Cavanşirin çətin geosiyasi mühitdə balanslaşdırılmış diplomatiyası, Atabəylər, Şirvanşahlar, Qaraqoyunlu dövlətlərinin diplomatik fəaliyyətləri diplomatiya tariximizin unudulmaz və şanlı səhifələridir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanın tarixi İpək Yolunun üzərindəki strateji mövqeyi onun zəmanənin beynəlxalq münasibətlərinin, diplomatik və ticarət əlaqələrinin əsas subyektlərindən biri olmasını şərtləndirirdi. Ağqoyunlu Uzun Həsənin dövründə Azərbaycanın Şərq-Qərb əlaqələrindəki rolu daha da artmışdı. Azərbaycan ənənəvi əlaqələr saxladığı Şərq ölkələrindən başqa, Avropa dövlətləri ilə də geniş diplomatik münasibətlər yaratmağa müvəffəq olmuşdu. Xarici ölkələrlə aparılan danışıqlarda Uzun Həsənin anası – o zaman bütün Şərqdə yeganə qadın diplomat olan Sara Xatun mühüm rol oynayırdı.
Xanlıqlar dövrü siyasi pərakəndəliklə müşayiət olunsa da, Azərbaycan ərazisindəki xanlıqlar öz maraqlarından çıxış edərək yaxın və uzaq dövlətlərlə əlaqələr saxlayır və diplomatik danışıqlar aparırdılar.
XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın Çar Rusiyasının tərkibinə daxil edilməsi onu sərbəst diplomatik fəaliyyətdən məhrum etmişdi. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilə ölkəmiz yenidən müstəqil şəkildə beynəlxalq münasibətlər sisteminə qoşuldu. Azərbaycan diplomatiyası ilk addımlarını atarkən - 1919-cu ildə Bakıda 16 xarici dövlətin, o cümlədən ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, İsveç, İsveçrə, Belçika, İran, Polşa və Ukraynanın diplomatik nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərirdi.
1920-ci ilin aprelinədək Azərbaycanın Gürcüstan, Ermənistan, İran, Türkiyə, Ukrayna və başqa yerlərdə diplomatik nümayəndəlikləri və Baş konsulluqları mövcud idi. Həmin il yanvarın 11-də Paris Sülh Konfransında Xalq Cümhuriyyətinin müstəqilliyi de-fakto tanınandan sonra Azərbaycan hökuməti tərəfindən Qərbi Avropa və Amerikada diplomatik nümayəndəliklərin təsis edilməsinə dair qanun layihəsi hazırlandı.
Azərbaycanın bolşevik Rusiyası tərəfindən işğalının ardınca 1922-ci il dekabrın 30-da Moskvada Birinci Ümumittifaq Sovetlər Qurultayında SSRİ-nin yaradılması haqqında müqavilə imzalandı və Azərbaycanın müstəqil xarici siyasət fəaliyyəti tamamilə dayandırıldı. 1923-cü il oktyabrın 8-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin əmri ilə Türkiyə və İran istisna olmaqla, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün diplomatik nümayəndəliklər ləğv edildi.
Yalnız İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın - 1944-cü ildə sovet hakimiyyəti özünün geniş strateji maraqlarını əsas götürərək digər respublikalarla yanaşı, Azərbaycan SSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığını da yaratdı. Lakin bu orqan uzun illər boyu yalnız formal mövcud oldu.
SSRİ-nin dağılması nəticəsində XX əsrdə yenidən öz müstəqilliyini əldə edən Azərbaycan suverenliyinin mühüm atributlarından biri kimi xarici siyasət fəaliyyətini müəyyənləşdirməyə başladı.
Keşməkeşli tarixi dövrdə ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqının israrlı təkidi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra bütün sahələrdə həyata keçirilən milli dövlətçiliyin qurulması prosesi Xarici İşlər Nazirliyi sistemini də əhatə etdi. Strateji baxışa, uzaqgörənliyə və dərin düşüncəyə malik olan Ulu Öndər tərəfindən tarixi irsdən və yerləşdiyimiz geosiyasi mövqeyin özəlliklərindən çıxış edərək Azərbaycanın çoxistiqamətli və tarazlaşdırılmış xarici siyasət strategiyası formalaşdırıldı.
